Độc tính trên gan của Paracetamol là do đâu? Lưu ý khi dùng

Paracetamol, hay còn gọi là acetaminophen, là một loại thuốc giảm đau và hạ sốt phổ biến, thường được sử dụng để điều trị các triệu chứng như đau đầu, sốt và đau cơ. Tuy nhiên, việc sử dụng paracetamol không đúng cách có thể dẫn đến tổn thương gan nghiêm trọng. Bài viết này sẽ tìm hiểu nguyên nhân gây độc tính trên gan của paracetamol và những lưu ý quan trọng khi sử dụng thuốc này để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.

Nguyên nhân gây độc tính trên gan của Paracetamol

Cơ chế chuyển hóa của Paracetamol

Paracetamol chủ yếu được chuyển hóa ở gan thông qua ba con đường chính: liên hợp với glucuronide, liên hợp với sulfate và oxy hóa bởi enzyme cytochrome P450.

1. Con đường liên hợp glucuronide và sulfate: Khoảng 90% paracetamol được chuyển hóa qua hai con đường này để tạo ra các chất không độc và được thải ra ngoài qua nước tiểu.
2. Con đường oxy hóa: Khoảng 5-10% paracetamol được chuyển hóa bởi enzyme cytochrome P450, đặc biệt là CYP2E1, thành chất trung gian N-acetyl-p-benzoquinone imine (NAPQI). NAPQI là một chất có độc tính cao đối với tế bào gan.

Vai trò của NAPQI

NAPQI được trung hòa bởi glutathione, một chất chống oxy hóa tự nhiên trong gan. Tuy nhiên, khi lượng paracetamol quá cao hoặc khả năng trung hòa của glutathione bị suy giảm, NAPQI tích tụ và gây tổn thương tế bào gan.

1. Sự tích tụ NAPQI: Khi dùng liều cao paracetamol, lượng NAPQI tạo ra vượt quá khả năng trung hòa của glutathione, dẫn đến sự tích tụ NAPQI trong gan.
2. Thiếu hụt glutathione: Các yếu tố như suy dinh dưỡng, bệnh gan, hoặc uống rượu có thể làm giảm lượng glutathione trong gan, làm tăng nguy cơ tổn thương gan do NAPQI.

Ảnh hưởng của liều dùng và tần suất sử dụng

Liều lượng và tần suất sử dụng paracetamol có ảnh hưởng lớn đến nguy cơ độc tính trên gan.

1. Liều dùng cao: Sử dụng paracetamol với liều cao (trên 4 gram/ngày ở người lớn) làm tăng nguy cơ tích tụ NAPQI và tổn thương gan.
2. Sử dụng kéo dài: Dùng paracetamol trong thời gian dài, thậm chí với liều thấp, cũng có thể gây tổn thương gan nếu cơ thể không kịp chuyển hóa và thải trừ thuốc.

Triệu chứng và dấu hiệu ngộ độc Paracetamol

Triệu chứng ban đầu

Triệu chứng ban đầu của ngộ độc paracetamol thường không rõ ràng và có thể bao gồm buồn nôn, nôn, đau bụng và chán ăn. Những triệu chứng này có thể xuất hiện trong vòng 24 giờ đầu sau khi uống liều cao paracetamol.

1. Buồn nôn và nôn: Đây là các triệu chứng phổ biến nhất trong giai đoạn đầu của ngộ độc paracetamol.
2. Đau bụng và chán ăn: Người bị ngộ độc paracetamol có thể cảm thấy đau ở vùng bụng trên và mất cảm giác thèm ăn.

Triệu chứng giai đoạn sau

Sau 24-48 giờ, các triệu chứng ngộ độc gan trở nên rõ ràng hơn, bao gồm vàng da, vàng mắt, đau hạ sườn phải và mệt mỏi.

1. Vàng da và vàng mắt: Do sự tích tụ bilirubin trong máu khi gan không thể chuyển hóa chất độc.
2. Đau hạ sườn phải: Do gan bị tổn thương và sưng lên.
3. Mệt mỏi: Gan bị tổn thương không thể thực hiện chức năng giải độc, dẫn đến mệt mỏi và suy nhược cơ thể.

Giai đoạn nghiêm trọng

Nếu không được điều trị kịp thời, tổn thương gan có thể tiến triển đến suy gan cấp, dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như suy thận, xuất huyết và thậm chí tử vong.

1. Suy gan cấp: Tổn thương gan nghiêm trọng có thể dẫn đến suy gan, làm mất chức năng gan hoàn toàn.
2. Suy thận và xuất huyết: Các biến chứng này là do gan không thể sản xuất các yếu tố đông máu và không thể lọc các chất độc hại khỏi máu.

Cách xử lý khi ngộ độc Paracetamol

Sơ cứu tại nhà

Khi nghi ngờ ngộ độc paracetamol, điều quan trọng là phải hành động nhanh chóng. Gọi cấp cứu và đưa người bị ngộ độc đến bệnh viện ngay lập tức.

1. Gọi cấp cứu: Liên hệ ngay với dịch vụ cấp cứu để được hướng dẫn cụ thể và hỗ trợ kịp thời.
2. Không tự ý gây nôn: Tránh việc gây nôn tại nhà trừ khi có chỉ dẫn cụ thể từ nhân viên y tế.

Điều trị tại bệnh viện

Tại bệnh viện, bác sĩ có thể sử dụng các biện pháp điều trị để trung hòa NAPQI và bảo vệ gan.

1. Sử dụng N-acetylcysteine (NAC): NAC là thuốc giải độc đặc hiệu cho ngộ độc paracetamol, giúp bổ sung glutathione và trung hòa NAPQI.
2. Theo dõi chức năng gan: Bác sĩ sẽ theo dõi chặt chẽ chức năng gan và các dấu hiệu lâm sàng để đánh giá mức độ tổn thương và điều chỉnh điều trị phù hợp.

Biện pháp phòng ngừa

Để tránh ngộ độc paracetamol, người dùng cần tuân thủ đúng liều lượng khuyến cáo và thận trọng khi sử dụng thuốc.

1. Tuân thủ liều lượng: Luôn tuân thủ hướng dẫn liều lượng của bác sĩ hoặc ghi trên nhãn thuốc. Đối với người lớn, không nên dùng quá 4 gram/ngày.
2. Tránh sử dụng nhiều loại thuốc chứa paracetamol: Nhiều loại thuốc cảm cúm và giảm đau có chứa paracetamol, cần kiểm tra thành phần thuốc trước khi sử dụng.
3. Tránh rượu bia: Rượu bia làm tăng nguy cơ tổn thương gan khi dùng paracetamol, nên hạn chế hoặc tránh uống rượu bia khi dùng thuốc.

Lưu ý khi sử dụng Paracetamol

Dành cho người có bệnh gan

Người có bệnh gan cần thận trọng khi sử dụng paracetamol. Nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được hướng dẫn liều lượng phù hợp và theo dõi chặt chẽ chức năng gan.

1. Tham khảo ý kiến bác sĩ: Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng paracetamol nếu có tiền sử bệnh gan.
2. Giảm liều lượng: Bác sĩ có thể khuyến nghị liều lượng thấp hơn để giảm nguy cơ tổn thương gan.

Dành cho người cao tuổi và trẻ em

Người cao tuổi và trẻ em có thể có nguy cơ cao hơn bị ngộ độc paracetamol do chức năng gan yếu hoặc khả năng chuyển hóa thuốc khác biệt. Cần tuân thủ đúng liều lượng khuyến cáo cho từng độ tuổi.

1. Người cao tuổi: Chức năng gan suy giảm ở người cao tuổi có thể làm tăng nguy cơ ngộ độc paracetamol, cần tuân thủ đúng liều lượng khuyến cáo và theo dõi chặt chẽ.
2. Trẻ em: Luôn tuân thủ liều lượng khuyến cáo dựa trên cân nặng và tuổi của trẻ, và sử dụng dạng thuốc phù hợp với độ tuổi của trẻ.

Dành cho phụ nữ mang thai và cho con bú

Phụ nữ mang thai và cho con bú cần thận trọng khi dùng paracetamol. Mặc dù paracetamol được coi là an toàn trong thai kỳ, nhưng nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

1. Phụ nữ mang thai: Paracetamol thường được coi là an toàn trong thai kỳ, nhưng nên sử dụng liều thấp nhất có hiệu quả và trong thời gian ngắn nhất có thể.
2. Phụ nữ cho con bú: Paracetamol có thể truyền qua sữa mẹ, nhưng với lượng rất nhỏ. Tuy nhiên, nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và bé.

Sản phẩm thuốc giảm đau, hạ sốt

Kết luận

Paracetamol là một loại thuốc giảm đau và hạ sốt hiệu quả, nhưng cần sử dụng đúng cách để tránh nguy cơ độc tính trên gan. Việc hiểu rõ cơ chế gây tổn thương gan của paracetamol, nhận biết các triệu chứng ngộ độc và tuân thủ các biện pháp phòng ngừa là rất quan trọng. Luôn tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ và không tự ý tăng liều lượng thuốc để đảm bảo an toàn cho sức khỏe. Nếu có bất kỳ dấu hiệu ngộ độc nào, hãy liên hệ với bác sĩ ngay lập tức để được tư vấn và điều trị kịp thời.